Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΠΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΑΛΚΗΣ ΖΕΗ

Η Άλκη έχει ένα βασικό γνώρισμα που αποτελεί σπουδαίο εφόδιο για τη δουλειά της: αγαπά τον πλησίον της αλλά δεν του χαρίζεται.

 Η διαύγεια και η οξυδέρκεια που την χαρακτηρίζουν συμβιώνουν με τη βαθύτερη κατανόηση για τη σκιερή πλευρά των προσώπων που επινοεί. Η αρχική της παρόρμηση είναι συνήθως γενναιόδωρη.  Δεν την ξοδεύει ωστόσο για να συντηρήσει ψευδαισθήσεις. Πώς θα ήταν άλλωστε δυνατόν να προσποιηθεί την ανήξερη, όταν έχει μάθει – με μεγάλο προσωπικό κόστος – πόσο άσπλαχνος γίνεται ενίοτε ο πλησίον. Ο συγγραφέας  δεν εγκαταλείπει όμως τα πλάσματα που του οφείλουν τη ζωή, όποια κι αν είναι τα ψεγάδια τους. Κι όποτε τα τιμωρεί και τα απορρίπτει, κινδυνεύει να περάσει σε άλλο χώρο που δεν είναι πια ο χώρος της λογοτεχνίας.Φαίνεται πως ο Φώκνερ – σε μιαν “άστοργη” και ευτράπελη συνάμα δήλωσή του – υποστήριζε πως ένας αυθεντικός δημιουργός πρέπει να είναι ανά πάσαν στιγμήν έτοιμος να διασύρει τη γιαγιά του.  Εννοούσε βέβαια ότι οι κάθε λογής αναστολές μπορούν ν’ αχρηστεύσουν το λογοτέχνη και να τον υποβιβάσουν σε ανώδυνο γραφιά.  Η ανάγνωση των βιβλίων της Άλκης πείθει  ακαριαία ότι η ίδια απέφυγε με εντυπωσιακή άνεση αυτόν τον σκόπελο. Ταυτόχρονα όμως παρέμεινε  πιστή  στον εαυτό της, πιστή στη φυσιογνωμία της- κι όχι μόνο μεταφορικά.Γνωριζόμαστε μια ζωή και δεν θυμάμαι να είδα ποτέ στο πρόσωπό της τη σύσπαση της αποστροφής, το μορφασμό της αηδίας.  Νομίζω πως πρόκειται στην κυριολεξία για άθλο – και για μάθημα.  Πώς το κατάφερε, μια και ξέρει, όπως ξέρουμε όλοι μας, τι γεύση έχει συχνά ο επιούσιος- πολιτικός, κοινωνικός ή άλλος – άρτος μας;  Όσοι τη συναναστρέφονται ή τη διαβάζουν δε θα δυσκολευτούν ν’ απαντήσουν. Ξέρουν ότι το κατάφερε χρησιμοποιώντας ένα αναντικατάστατο φίλτρο που μειώνει την πρωτοβάθμια ωμότητα της εικόνας, χωρίς να καταργεί τις ενδείξεις της, χωρίς να ελαττώνει τις πληροφορίες της, χωρίς να στομώνει τις αντιδράσεις που μπορεί να προκαλέσει.  Μ’ άλλα λόγια, το κατάφερε με το χιούμορ.Ποιο είναι όμως το χιούμορ της Άλκης;  Πρόκειται μήπως, όπως λέει ο Κρις Μαρκέρ – σ’ έναν από τους ωραιότερους ορισμούς που δόθηκαν ποτέ- για την “ευγένεια της απελπισίας”; Νομίζω πως αυτό δεν ισχύει για τη φίλη μας.  Γιατί η ίδια δεν δίνει ποτέ την αίσθηση ότι ενδίδει στην απελπισία, έστω και μετουσιωμένη.  Αποκλείεται, φυσικά, να μην έχει νιώσει αποθάρρυνση, θλίψη, οργή, αγανάκτηση.  Και στο κάτω κάτω δεν είναι αδιανόητο να έχει νιώσει κάποιες στιγμές και απελπισία. Αλλά εμείς, εδώ, ψάχνουμε τι απ’ όλα αυτά ξέβαψε στα βιβλία της και στο καθημερινό της  πρόσωπο.  Κι εκεί η απελπισία είναι απούσα.  Παρόν, καταλυτικά, είναι το χιούμορ. Όχι σαν πρόχειρο αναλγητικό στο οποίο καταφεύγει κανείς στην πρώτη αναποδιά, αλλά σαν αντίδοτο για τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό, για τη χολή και τη μνησικακία, για τη βαναυσότητα και την προκατάληψη.  Όταν μια διαφωνία εκφυλίζεται και γίνεται στείρα διένεξη, εξαφανίζοντας το καθαρό περίγραμμα της αρχικής διαφοράς. όταν ένας εκκωφαντικός καβγάς καταντά να εξομοιώνει στο τέλος τους αντιπάλους. όταν ο θυμός φαρμακώνει το αίμα μας και αλλοιώνει τα χαρακτηριστικά μας, το χιούμορ της Άλκης, οξύ και ανάλαφρο, διαβρωτικό και ιλαρό, σπλαχνικό και ανένδοτο, σπεύδει να σώσει την ανθρωπιά μας- και συνακόλουθα τη λογοτεχνική γραφή.Το ύφος της Άλκης δε βάρυνε άλλωστε ποτέ με τόνους επισημότητας και αποφθεγματικής  σοφίας.  Είναι λιτό, άμεσο, αναγκαίο.  Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που συναθροίζει και συμφιλιώνει αναγνώστες διαφορετικών τάσεων και διαφορετικών ηλικιών.Η Άλκη εμπιστεύεται το εύληπτο χωρίς να εκτοπίζει το υπαινικτικό. Σέβεται τον κοινό νου και το μέσο όρο, αλλά δεν μειώνει τον πλούτο των αποχρώσεων και των αντιφάσεων. Και δεν θεωρεί ότι η ανεπιτήδευτη γραφή συρρικνώνει το εκφραστικό της εύρος.Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Πάστερνακ έλεγε ότι αποδεχόταν την απλότητα σα να προσχωρούσε σε αίρεση.  Η φίλη μας, από την εφηβεία της κιόλας, δε σκέφτηκε ποτέ ότι μπορούσε να υπάρξει άλλη επιλογή.  Μακριά από τη  ζώνη  όπου παραμονεύουν οι απλουστεύσεις, διάλεξε μιαν απλότητα χωρίς διδακτισμό, “χάριν των πολλών”.  Με αυτή την προτροπή του ακμαίου Διαφωτισμού φάνηκε να συμφωνεί από την αρχή, αυθόρμητα και “απρογραμμάτιστα”.  Μπορεί να υπερβάλλω, αλλά νομίζω πως ό,τι έκανε και ό,τι κάνει,  παίρνει  ώρες ώρες  διαστάσεις εθνικής ευεργεσίας.